Była sympatyczna, sumienna i bez humorów. Jasne, że nie grzeszyła błyskotliwością i trzeba było nie lada cierpliwości, by wytłumaczyć jej dokładnie, na czym polegają jej obowiązki. Po kilku tygodniach udało mi się poznać jej ograniczenia i pogodzić z nimi; zrazu trudno było wciąż pamiętać, że nie mamy do czynienia z człowiekiem i nie można wdawać się z nią w typowe babskie pogawędki. A jeśli już, to nie na wiele tematów; owszem, interesowała się ciuchami i uwielbiała kolory. Gdybym pozwoliła jej ubierać się wedle jej własnego gustu, wyglądałaby, jakby się urwała z choinki.

   Z ulgą spostrzegłam, że dzieci za nią przepadają. Dobrze wiem, co ludzie mówią o Johnnym i Sue; trzeba przyznać, że opinie te nie są całkowicie bezpodstawne. Naprawdę ciężko jest wychowywać dzieci, gdy większość czasu ojca nie ma w domu, a na domiar złego Babunia rozpieszcza je przy każdej okazji. To samo zresztą Eric, kiedy tylko jego statek wyląduje na Ziemi, a potem ja muszę użerać się z rozkapryszonymi pieszczochami. Za żadne skarby nie wychodźcie za mąż za kosmonautów; zarobki owszem, całkiem niezłe, ale blask szybko przygasa.

   Gdy Eric wreszcie wrócił z kursu na Wenus z trzema tygodniami zaległego urlopu, nasza nowa gosposia zdążyła zżyć się z nami jak członek rodziny. Erica wcale nie zaskoczył nasz nowy domownik. Trudno mu się dziwić, w końcu widywał znacznie bardziej niesamowite stwory na odwiedzanych planetach. Narzekał, rzecz jasna, na cenę, ale przekonałam go, że teraz, kiedy Dorcas wyręczała mnie w tylu obowiązkach domowych, będziemy mogli wreszcie poświęcić więcej czasu dla siebie i wychodzić częściej do znajomych, co przedtem nie wchodziło w rachubę. Cieszyłam się, że nadrobię towarzyskie zaległości, skoro Dorcas można spokojnie zostawić z dzieciakami.

   Bo życie towarzyskie kwitło w Port Goddard, mimo że tkwiliśmy pośrodku Pacyfiku. (Od tego, co przytrafiło się Miami, wszystkie wyrzutnie położone były oczywiście z dala od wszelkiej cywilizacji.) Naszą wysepkę tłumnie odwiedzały ważne osobistości i podróżnicy ze wszystkich zakątków Ziemi, nie wspominając jeszcze odleglejszych miejsc.

   Każda społeczność ma swą wyrocznię w dziedzinie mody i kultury, swą grande dame, znienawidzoną i jednocześnie małpowaną przez wszystkie mniej udaczne rywalki. W Port Goddard rolę tę spełniała Christine Swanson; jej mąż był Komandorem Służb Kosmicznych, o czym nie omieszkała nam przypominać przy każdej sposobności. Ilekroć wylądował byle liniowiec, zapraszała wszystkich oficerów z Bazy na przyjęcie do swej stylizowanej na dziewiętnasty wiek posiadłości. Wypadało przyjąć zaproszenie (chyba że się miało bardzo dobrą wymówkę), choć oznaczało to oglądanie obrazów pędzla Christine. Uważała się za artystkę i wszystkie ściany obwiesiła wielobarwnymi bohomazami. Wymyślanie taktownych uwag na ich temat stanowiło jedną z najbardziej ryzykownych atrakcji przyjęć u Christine; drugą była jej metrowej długości cygarniczka.

   Od wyjazdu Erica powstała nowa seria dzieł; Christine weszła w okres "kwadratowy". - Rozumiecie, moi kochani wyjaśniała nam - staroświeckie prostokątne obrazy to okropny przeżytek, który w Erze Kosmicznej stracił rację bytu. Tam przecież nic nie znaczą takie pojęcia, jak góra i dół, poziom i pion, a wobec tego żaden na wskroś nowoczesny obraz nie powinien mieć jednego boku dłuższego niż drugi. Ideałem będzie taki obraz, który wygląda dokładnie tak samo, bez względu na to, jak się go powiesi - właśnie nad tym pracuję.

   - Bardzo logiczne podejście - rzekł taktownie Eric. (Wszak Komandor był jego szefem.) Lecz gdy tylko nasza gospodyni oddaliła się na bezpieczną odległość, dodał: - Wszystko mi jedno, czy obrazy Christine wiszą do góry nogami, czy nie, ale jestem pewien, że wiszą odwrotną stroną do ściany.

   Przyznałam mu rację; przed zamążpójściem studiowałam parę lat sztukę i sądziłam, że trochę się znam na malarstwie. Z takim tupetem, jak Christine, mogłabym śmiało pokazać światu swoje własne płótna, które pokrywały się kurzem w garażu.

   - Wiesz co, Eric? - zagadnęłam nieco zgryźliwie. - Mogę nauczyć lepiej malować Dorcas.

   Zaśmiał się i odpowiedział: - Trzeba rzeczywiście spróbować, jeśli Christine nie da się inaczej poskromić. Przypomniałam sobie o tym pomyśle dopiero miesiąc później, gdy Eric znów poleciał w kosmos.

   Zasadnicza przyczyna konfliktu nie jest istotna; poróżniłyśmy się w sprawie pewnej akcji społecznej, przedstawiając całkowicie przeciwstawne wnioski. Christine zwyciężyła, jak zwykle, a ja wróciłam z zebrania ziejąc ogniem i siarką. Ledwie weszłam do domu, ujrzałam Dorcas, która wpatrywała się w kolorowe zdjęcia w magazynie ilustrowanym - i przypomniały mi się słowa Erica.

   Położyłam torebkę, zdjęłam płaszcz i powiedziałam stanowczo: - Dorcas, idziemy do garażu.

   Spod stosów porzuconych zabawek, starych ozdób choinkowych, sprzętu do nurkowania, pustych pudeł i połamanych narzędzi (Ericowi nigdy nie starczało czasu na posprzątanie garażu przed kolejnymi lotami w kosmos) udało mi się wreszcie wygrzebać moje farby i sztalugi. W rupieciach walało się też kilka nie dokończonych płócien, które na początek w zupełności wystarczały. Umieściłam na sztalugach pejzaż, który na razie nie wychodził poza jedno cherlawe drzewko, i rzekłam: - A teraz, Dorcas, nauczę cię malować.

   Mój plan był prosty i nie całkiem uczciwy. Wprawdzie małpy, jak wiadomo, już wcześniej bazgrały po płótnie, jednak żadnej nie udało się stworzyć autentycznego, przemyślanego dzieła sztuki. Nie miałam złudzeń, że Dorcas będzie tu wyjątkiem, ale nikt przecież nie musiał się dowiedzieć, że prowadziłam jej rękę. Autorstwo zostanie przypisane wyłącznie jej.

   Nie zamierzałam wszakże nikogo okłamywać. Chociaż postanowiłam sama zrobić szkic, wymieszać farby i dokonać prawie całej reszty dzieła, chciałam jednak wykrzesać z Dorcas tyle, na ile ją będzie stać. Liczyłam na to, że zdoła w odpowiednich miejscach nanieść obszerne plamy koloru i przy okazji wykształci swój własny styl pracy pędzlem. Miałam nadzieję, że w najlepszym razie uda jej się samodzielnie wykonać ćwierć całego obrazu. Mogłabym wówczas twierdzić ze względnie czystym sumieniem, że całość jest jej oryginalnym dziełem czyż bowiem Michał Anioł lub Leonardo nie podpisywali się pod obrazami, które niemal w całości namalowali ich pomocnicy? Ja też będę "pomocnikiem" Dorcas.

   Przyznać muszę, że się nieco rozczarowałam. Choć Dorcas szybko zrozumiała, o co mniej więcej chodzi, i pojęła w lot, jak posługiwać się pędzlem i paletą, wyniki były zrazu żałosne. Nie mogła się zdecydować, którą ręką malować, i przekładała bez końca pędzel z jednej do drugiej. Skończyło się na tym, że sama namalowałam bez mała cały obraz, gdy spod jej pędzla wyszło ledwie kilka marnych placków.

   Zresztą nie miałam prawa się spodziewać, że po dwóch lekcjach stanie się mistrzem, i nie o to wszak chodziło. Jeśli nawet Dorcas miałaby okazać się artystycznym beztalenciem, trzeba będzie tylko trochę bardziej naciągnąć prawdę, utrzymując, że to ona jest wyłącznym autorem dzieła.

   Nie spieszyłam się; w tego rodzaju przedsięwzięciach niecierpliwość jest złym doradcą. Po niespełna dwóch miesiącach ze Szkoły Dorcas wyszedł tuzin obrazów, a każdy z nich przedstawiał sceny, które nasz Szympansuper znał z własnego doświadczenia w Port Goddard: widok na lagunę, nasz dom, impresje z nocnego startu rakiety (porażający blask i eksplozja światła), połów ryb, palmowy zagajnik - oczywiste banały, ale inne tematy zaraz wzbudziłyby podejrzenia. Mam wrażenie, że zanim Dorcas z nami zamieszkała, nie widziała wiele świata poza laboratorium, gdzie ją wychowano i tresowano.

   Najlepsze obrazy (a było kilka naprawdę udanych - sama przecież wiem najlepiej) powiesiłam w domu, w takich miejscach, żeby rzucały się w oczy moim przyjaciołom. Wszystko szło jak z płatka; po wyrazach niekłamanego podziwu następowały okrzyki zdumienia: "Coś podobnego!", gdy ze skromnością zrzekałam się przypisywanych mi zasług. Z wyrażanym raz po raz powątpiewaniem rozprawiałam się skutecznie, pozwalając wybranym gościom oglądać Dorcas przy pracy . Na widzów dobierałam sobie artystycznych ignorantów, a pokazowym obrazem była abstrakcja w czerwieni, złocie i czerni, której nikt nie ośmielił się krytykować. Do tego czasu Dorcas już zdążyła świetnie wczuć się w swoją rolę, jak aktor filmowy, który udaje, że gra na instrumencie muzycznym.

   By nadać sprawie większy rozgłos, podarowałam kilka najlepszych obrazów gościom, udając, że widzę w nich tylko zabawną ciekawostkę - równocześnie jednak zdradzając nader dyskretne objawy zazdrości. - Wzięłam Dorcas - mawiałam z irytacją - po to, żeby pracowała dla mnie, a nie dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Nade wszystko miałam się na baczności, żeby przypadkiem nie porównywać jej dzieł z obrazami Christine; w tym wypadku można było zdać się na naszych wspólnych przyjaciół.

   Kiedy Christine odwiedziła mnie pod pretekstem przedyskutowania naszego sporu "jak dwie rozsądne osoby", wiedziałam, że ziemia pali jej się pod stopami. Toteż ustąpiłam jej wytwornie, gdy popijałyśmy herbatkę w salonie, pod jednym z najwspanialszych płócien Dorcas. (Wschód księżyca w pełni nad laguną - bardzo chłodny, melancholijny i tajemniczy. Byłam z niego naprawdę dumna.) Nie padło bodaj słowo ani o obrazie, ani o Dorcas; ale z oczu Christine wyczytałam wszystko, co chciałam wiedzieć. Planowana przez nią na następny tydzień wystawa została po cichu odwołana.

   Hazardziści mawiają, że trzeba się wycofać z gry, póki się ma przewagę. Gdybym się dobrze zastanowiła, wiedziałabym w porę, że Christine nie da za wygraną i wcześniej czy później przejdzie do kontrataku.

   Czas wybrała sobie bez pudła: poczekała, aż dzieci będą w szkole, Babcia pójdzie w gości, a ja pojadę na zakupy na drugi koniec wyspy. Przypuszczam, że najpierw zadzwoniła, żeby upewnić się, czy nikogo nie ma w domu, to znaczy nikogo ludzkiego gatunku. Nie pozwoliliśmy Dorcas odbierać telefonów; choć na początku robiła to chętnie, nie mieliśmy powodu do radości. Przez telefon Szympansuper sprawia wrażenie pijaczyny, co może być przyczyną różnorakich nieporozumień.

   Domyślam się całego przebiegu wydarzeń: Christine zapewne podjechała pod nasz dom, wyraziła ogromne zaskoczenie moją nieobecnością i wprosiła się do mieszkania. Bez ceregieli próbowała wydusić coś z Dorcas, ale na szczęście przygotowałam mą antropoidalną artystkę na tę okoliczność. "Dorcas namalować" - wbijałam jej wielokroć do głowy po każdej naszej twórczej sesji. "Nie Pańcia namalować, tylko Dorcas namalować." Aż wreszcie sama w to na pewno uwierzyła.

   Jeśli nawet moja tresura i skromny zasób pięćdziesięciu słów zbiły Christine z tropu, to szybko się pozbierała. Była damą zdolną do błyskawicznego działania, a Dorcas to potulne i usłużne stworzenie. Christine, zdecydowana ujawnić zmowę i fałszerstwo, musiała poczuć się uradowana, gdy Dorcas w dobrej wierze zaprowadziła ją do pracowni w garażu; musiała tam też doznać lekkiego szoku.

   Wróciłam do domu około pół godziny później i od razu wiedziałam, że coś się święci, widząc zaparkowane przy krawężniku auto Christine. Łudziłam się, że jeszcze nie jest za późno, ale gdy tylko weszłam do podejrzanie cichego domu, miałam pewność, że nie zdążyłam. Coś się stało; przecież Christine nie zamykałaby się buzia, nawet gdyby jej jedynym słuchaczem była małpa. Najkrótsza choćby chwila ciszy była dla niej nie mniejszym wyzwaniem niż zamalowane płótno; musiała wypełnić ją dźwiękiem własnego głosu.

   Dom tonął w ciszy; żadnego znaku życia. Z rosnącym niepokojem przeszłam na palcach przez salon, jadalnię i kuchnię do tylnego wyjścia. Drzwi garażu były uchylone i ostrożnie zajrzałam do środka.

   Prawda objawiła mi się z całą ostrością. Uwolniona wreszcie spod mojego wpływu, Dorcas wypracowała w końcu swój własny styl. Malowała szybkimi, pewnymi pociągnięciami pędzla, ale zupełnie inaczej, niż starałam się ją nauczyć. A co do tematu...

   Poczułam się głęboko urażona, gdy ujrzałam karykaturę, która sprawiała Christine tyle radości. Tak mi się Dorcas odwdzięczała po tym, co dla niej zrobiłam. Wiem oczywiście, że nie można posądzać jej o złośliwe zamiary i że wówczas była to po prostu spontaniczna ekspresja! Psychologowie i krytycy, którzy napisali te bzdurne noty do katalogu jej wystawy w Guggenheim, twierdzą, że jej portrety rzucają nowe światło na stosunki pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem i pozwalają nam po raz pierwszy spojrzeć z zewnątrz na ludzki gatunek. Ale ja nie dostrzegałam tych subtelności, gdy kazałam Dorcas wracać natychmiast do kuchni.

   Nie tylko bowiem temat obrazu wyprowadził mnie z równowagi: doprawdy ciężko mi było pogodzić się z myślą, że zmarnowałam tyle czasu na kształcenie u niej techniki - i dobrych manier. Nic nie robiła sobie z moich długotrwałych nauk, siedząc nieruchomo przed sztalugami z założonymi rękoma.

   Już wówczas, u progu kariery Dorcas jako awangardowej artystki, z bólem serca spostrzegłam, że ma ona więcej talentu w jednej zwinnej nodze niż ja w obu rękach.

przekład : Zbigniew Kański